English translation not available, Greek text follows.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έντονο ενδιαφέρον για τις ευκαιρίες που προσφέρουν τα ανοικτά δεδομένα. Είναι σήμερα ευρέως αποδεκτό ότι με το άνοιγμα των δεδομένων εισερχόμαστε σε μια νέα εποχή διαφάνειας και διαφάνειας της πληροφορίας και ότι αυτό έχει τη δυνατότητα να ωθήσει την οικονομική καινοτομία, τον κοινωνικό μετασχηματισμό και τις νέες μορφές πολιτικής και κυβερνητικής λογοδοσίας. Εστιάζοντας μόνο στις οικονομικές επιπτώσεις, το 2020, στο δεύτερο Open Data Impact Study που διενεργήθηκε από την Ευρωπαϊκή Πύλη Ανοικτών Δεδομένων υπολόγισε ότι το μέγεθος της ευρωπαϊκής αγοράς δεδομένων εκτιμάται σε 184 δισεκατομμύρια ευρώ και προβλέπεται να φτάσει μεταξύ 199,5 και 334 δισεκατομμυρίων ευρώ το 2025.
Τι εννοούμε με τον όρο Αντίκτυπος Ανοικτών Δεδομένων;
Με τον όρο «αντίκτυπος των ανοικτών δεδομένων», εννοούμε όλες εκείνες τις αλλαγές, βελτιώσεις, ευκαιρίες, άμεσες και έμμεσες, οι οποίες επέρχονται μέσω της επαναχρησιμοποίησης των ανοικτών δεδομένων. Ο αντίκτυπος αυτός δεν περιορίζεται σε ένα μόνο τομέα και μπορεί να πάρει διάφορες μορφές:
- Οικονομικός
- Κοινωνικός
- Πολιτικός
- Περιβαλλοντικός,
- κλπ
Ανάλυση Αντικτύπου των ανοικτών δεδομένων στη ζωή των πολιτών
Σύμφωνα με το GovLab και την μελέτη «Open Data Impact – When Demand meets Supply” η οποία εξέτασε περιπτώσεις επαναχρησιμοποίησης ανοικτών δεδομένων από όλο τον κόσμο, ο προσδιορισμός του αντίκτυπου απαιτεί να ληφθούν υπόψη μια σειρά αποχρώσεων. Σε πολλές περιπτώσεις, τα έργα που αφορούν σε ανοικτά δεδομένα δείχνουν αποτελέσματα σε περισσότερες από μία διαστάσεις επιπτώσεων. Επιπλέον, η μελέτη επιβεβαίωσε ότι ο αντίκτυπος των περιπτωσιολογικών μελετών στις ζωές των ανθρώπων είναι συχνά έμμεσος (και ως εκ τούτου κάπως πιο αχνός) και διακατέχεται από αλλαγές στον τρόπο λήψης των αποφάσεων ή από άλλους ευρείς κοινωνικούς, πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες. Ωστόσο, παρά αυτές τις αποχρώσεις, η ανάλυση του GovLab καταλήγει στο ότι υπάρχουν τέσσερις βασικοί τρόποι με τους οποίους τα ανοικτά δεδομένα έχουν αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων:
- Βελτίωση Διακυβέρνησης: η βελτίωση της διακυβέρνησης μέσω του ανοίγματος των δεδομένων επέρχεται με διάφορους τρόπους, αλλά ειδικότερα μέσω: (α) καθιστώντας τις κυβερνήσεις πιο υπεύθυνες, ιδίως βοηθώντας στην καταπολέμηση της διαφθοράς και προσθέτοντας διαφάνεια σε μια σειρά κυβερνητικών αρμοδιοτήτων και λειτουργιών (ιδίως στον προϋπολογισμό) και (β) βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα της κρατικής μηχανής ιδίως μέσω της με την ενίσχυση των δημόσιων υπηρεσιών και της κατανομής πόρων
- Ενδυνάμωση Πολιτών: Τα ανοικτά δεδομένα δίνουν τη δυνατότητα στους πολίτες να πάρουν τον έλεγχο της ζωής τους και να απαιτήσουν αλλαγές, επιτρέποντας πιο ενημερωμένη λήψη αποφάσεων και νέες μορφές κοινωνικής κινητοποίησης, οι οποίες με τη σειρά τους διευκολύνονται από νέους τρόπους επικοινωνίας και πρόσβασης σε πληροφορίες.
- Δημιουργία Ευκαιριών: Τα ανοικτά δεδομένα δημιουργούν νέες οικονομικές ευκαιρίες για πολίτες και επιχειρήσεις. Σε ολόκληρο τον κόσμο, σε πόλεις και χώρες, μεγαλύτερη διαφάνεια και περισσότερες πληροφορίες τονώνουν την οικονομική ανάπτυξη, ανοίγουν νέους τομείς και προάγουν την καινοτομία. Στη διαδικασία, τα ανοικτά δεδομένα δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας και νέους τρόπους για την ευημερία των πολιτών στον κόσμο.
- Επίλυση Δημόσιων Προβλημάτων: Ο αντίκτυπος των ανοικτών δεδομένων είναι εμφανής με τον τρόπο με τον οποίο υποβοηθείται η επίλυση πολλών μεγάλων δημόσιων προβλημάτων στη βάση δεδομένων και στη βάση λήψης αποφάσεων οι οποίες βασίστηκαν σε δεδομένα. Τα ανοικτά δεδομένα επιτρέπουν στους πολίτες και στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αναλύουν τα κοινωνικά προβλήματα με νέους τρόπους και να συμμετέχουν σε νέες μορφές αξιολόγησης και δέσμευσης βάσει δεδομένων.
Πηγή: odimpact.gov, “Taxinomy of Open Data Impact”
Πόσο εύκολο είναι να μετρηθεί ο αντίκτυπος των Ανοικτών Δεδομένων στη ζωή μας;
Ο αντίκτυπος από το άνοιγμα των δεδομένων εκτιμάται από μια σειρά μελετών ως υψηλός και απτός. Παρόλα αυτά τα οφέλη από το άνοιγμα των δεδομένων επέρχονται σταδιακά, και σε αρκετές των περιπτώσεων δεν είναι άμεσα ορατά, τουναντίον αυτά μπορεί να είναι καλά κρυμμένα. Τα οφέλη των ανοικτών δεδομένων δημιουργούνται από πληροφορίες που εμπλουτίζουν την έρευνα και ενημερώνουν τη λήψη αποφάσεων, από υπηρεσίες με τη μορφή εφαρμογών και ιστότοπων, από βελτιωμένα προϊόντα και διαδικασίες που αυξάνουν την παραγωγικότητα και την αποτελεσματικότητα, την ευημερία, την υγεία, την ασφάλεια και τη βιωσιμότητα. Ως εκ τούτου ο ποσοτικός προσδιορισμός των πλεονεκτημάτων για την έκφραση του οικονομικού αντίκτυπου των ανοικτών δεδομένων είναι συγκριτικά περίπλοκος επειδή τα σημαντικότερα οφέλη είναι έμμεσα.
Η περίπτωση των ανοικτών δεδομένων δεν διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από αυτή των έργων υποδομής, τα οποία αποτελούν διευκολυντές της οικονομικής δραστηριότητας, των οποίων ο αντίκτυπός δεν μπορεί να μετρηθεί λαμβάνοντας απλώς υπόψη το κόστος της υποδομής (κατασκευή δρόμων, καναλιών, αεροδρομίων, σιδηροδρομικών σταθμών) σε σχέση με τα έσοδα που δημιουργούνται άμεσα από τη την χρήση τους - για παράδειγμα από διόδια ή τα τέλη αεροδρομίων. Η αξία έγκειται στο γεγονός ότι τα άτομα, οι επιχειρήσεις και τα προϊόντα έχουν τη δυνατότητα να μετακινούνται από το σημείο Α στο Β. Ακόμα όμως κι αν κάποιος δεν έχει καμία πρόθεση να ταξιδέψει ποτέ σε ένα μέρος στο άλλο, μπορεί να επωφεληθεί από τα εμπορεύματα που αποστέλλονται μέσω των δρόμων, αεροδρομίων κλπ. Αυτό γίνεται έμμεσα μέσω της οικονομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης που δημιουργείται από τις εταιρείες μεταφοράς φορτίου, αλλά και από το φόρο που πληρώνεται και ο οποίος μεταφράζεται σε δημόσιες δαπάνες και οικονομική σταθερότητα.
Εργαλεία για παρακολούθηση αντικτύπου και δείκτες αντικτύπου
Παρόλες τις δυσκολίες που παρουσιάζονται στην μέτρηση και στην ποσοτικοποίησης του αντικτύπου των ανοικτών δεδομένων, σήμερα υπάρχουν εργαλεία και δείκτες για παρακολούθησή του, τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο παρόχου δεδομένων (δημόσιων φορέων). Μια σειρά από τέτοια εργαλεία και δείκτες παρουσιάζονται πιο κάτω:
(α) Έρευνες Γραφείου: Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, σχεδόν όλες οι πληροφορίες σε σχέση με τις ορατές περιπτώσεις επαναχρησιμοποίησης ανοικτών δεδομένων είναι διαθέσιμες στο διαδίκτυο. Τέτοιες περιπτώσεις είναι οι εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα (τις οποίες ο χρήστης μπορεί να εντοπίσει στα online Application Stores της Apple και της Google, διάφορες ιστοσελίδες και εφαρμογές διαδικτύου (web apps) που αναπτύχθηκαν με την χρήση ανοικτών δεδομένων, αλλά και άρθρα και μελέτες οι οποίες βασίζονται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στα ανοικτά δεδομένα που είναι διαθέσιμα. Η τακτική διεξαγωγή τέτοιων ερευνών γραφείου επιτρέπει την ανάδειξη περιπτώσεων επαναχρησιμοποίησης αλλά και την κατασκευή και συντήρηση του σχετικού δείκτη παρακολούθησης του αριθμού των περιπτώσεων επαναχρησιμοποίησης (use cases) ανοικτών δεδομένων σε βάθος χρόνου.
Πέραν όμως των πιο πάνω ο εντοπισμός και καταγραφή περιπτώσεων του «ορατού φάσματος» της επαναχρησιμοποίησης επιτρέπει στην εξαγωγή κάποιων εκτιμήσεων σε σχέση με την άμεση οικονομική δραστηριότητα που παράγεται από την χρήση των δεδομένων αυτών.
(β) Στατιστικά από το data.gov.cy: Η παρακολούθηση του αριθμού των επισκεπτών και του αριθμού των τηλεφορτώσεων (downloads) σε επίπεδο πάροχου, θεματικής κατηγορίας αλλά και συνόλου δεδομένων ανά μήνα ή/και έτος επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων σε σχέση με τον όγκο του ενδιαφέροντος για συγκεκριμένα σύνολα δεδομένων παρέχοντας ένα έμμεσο δείκτη επαναχρησιμοποίησης (proxy). Ταυτόχρονα μια σειρά άλλων μεταβλητών που καταγράφονται επιτρέπουν την ανάλυση του προφίλ των χρηστών (πχ δημόσιο ή ιδιωτικός τομέας, Κύπρος/Εξωτερικό, τρόπος πρόσβασης κλπ). Οι πάροχοι δεδομένων μπορούν να έχουν πρόσβαση στα αναλυτικά δεδομένα του data.gov.cy επικοινωνώντας με την Ομάδα Ανοικτών Δεδομένων.
(γ) Επαφή και Συνεντεύξεις με Χρήστες: Πολλές φορές ακόμα και ο απλός εντοπισμός εφαρμογών / ιστοσελίδων αλλά και άλλων μορφών επαναχρησιμοποίσης δεν είναι εύκολος ή/και δεν είναι αρκετός ώστε να κατανοήσουμε το είδος της επαναχρησιμοποίησης αλλά και τον πιθανό αντίκτυπό της στην καθημερινότητα των πολιτων και των επιχειρήσεων. Ως εκ τούτου η συχνή επαφή με άτομα/ επιχειρήσεις/ ακαδημαϊκά κέντρα που επαναχρησιμοποιούν τα δεδομένα αυτά παρέχει την δυνατότητα όχι μόνο ανακάλυψης νέων περιπτώσεων επαναχρησιμοποίησης που ενδεχομένως αλλά επίσης παρέχει την δυνατότητα καταγραφής εξίσου σημαντικών πληροφοριών σε σχέση με την οικονομική δραστηριότητα που ενδεχομένως να παράγεται ή/και τον κοινωνικό / πολιτικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο τέτοιων περιπτώσεων επαναχρησιμοποίησης.
(δ) Διενέργεια Μελετών Αντικτύπου: Η διενέργεια μελετών αντικτύπου από εξειδικευμένους οίκους και μελετητές αν και σε αρκετές περιπτώσεις κοστοβόρα, αποτελεί σημαντικό εργαλείο για τις εθνικές αρχές, οι οποίες έχουν υπό την εποπτεία τους την εφαρμογή των εθνικών πολιτικών και στρατηγικών ανοικτών δεδομένων. Παρόλα αυτά, τέτοιες μελέτες, μικρότερης βέβαια κλίμακας, μπορούν να διεξαχθουν/ανατεθούν και από μεγάλους παρόχους δεδομένων του δημόσιου (πχ Στατιστική Υπηρεσία), καθώς και μεγάλους δήμους, οι οποίοι επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρονται για το τρόπο που επαναχρησιμοποιούνται τα δεδομένα τους και τον αντίκτυπο που αυτά έχουν στην καθημερινότητα των πολιτών και των επιχειρήσεων.